ساختن یک زندگی جدید در کشوری دیگر، اغلب مسیری پر از مشکلات مالی است. بزرگ ترین نگرانی بسیاری از متقاضیان مهاجرت، شکست خوردن پرونده و سوخت شدن تمام سرمایه ای است که برای این هدف کنار گذاشته اند. بسیاری تصور می کنند مشکل اصلی، نقص در مدارک یا شرایط آن ها است. اما حقیقت تلخ این است که در بسیاری از موارد، ریشه مشکل نه در پرونده مهاجرتی، بلکه در قرارداد حقوقی است که چشم بسته امضا کرده اند؛ قراردادی که به جای محافظت از پول شما، راه را برای از دست رفتن آن هموار می کند.

بند ۱: تعریف شفاف “نتیجه مطلوب” و تعهدات

اولین و اساسی ترین سوالی که قرارداد باید به آن پاسخ دهد این است، «موفقیت» دقیقا به چه معناست؟ آیا موفقیت یعنی مؤسسه صرفا مدارک شما را جمع آوری و به سفارت تحویل دهد؟ یا به معنای دریافت قطعی ویزا یا اقامت است؟ این دو تعریف، تفاوت های مالی بسیاری ایجاد می کنند. یک قرارداد شفاف، «نتیجه مطلوب» را به طور کامل مشخص می کند. برای مثال، در آن قید می شود که تعهد نهایی موسسه، اخذ ویزای تحصیلی برای متقاضی است، نه فقط ارسال درخواست پذیرش به دانشگاه.

علاوه بر این، قرارداد باید مشخص کند اگر مؤسسه در رسیدن به آن «نتیجه مطلوب» شکست خورد، چه تعهداتی خواهد داشت. آیا بخشی از پول را برمی گرداند؟ آیا پرونده را مجددا بدون هزینه اضافی پیگیری می کند؟ بدون تعریف دقیق این موارد، مؤسسه می تواند پس از ارسال مدارک، کار خود را تمام شده بداند و شما هیچ ابزار قانونی برای بازپس گیری پول خود در صورت رد شدن پرونده نخواهید داشت. پس این بند را به دقت بخوانید و مطمئن شوید که تعریف موفقیت، همان چیزی است که شما به دنبالش هستید.

بند ۲: مکانیزم “عودت وجه” (Refund Policy)

این بند، بخش اصلی قرارداد مالی شما و مهم ترین بخش برای حفظ سرمایه تان است. سیاست بازپرداخت وجه باید به طور کامل و بدون هیچ ابهامی توضیح دهد که در چه شرایطی و چه مقدار از پول شما بازگردانده می شود. یک مکانیزم عودت وجه دقیق، وضعیت های مختلف را پیش بینی می کند. برای مثال:

• قصور از جانب مؤسسه: اگر پرونده به دلیل اشتباه مؤسسه (مانند ارسال مدارک ناقص یا از دست دادن یک ددلاین مهم) رد شود، آیا کل مبلغ پرداختی به شما برمی گردد؟ قرارداد باید این موضوع را به صراحت اعلام کند.
• قصور از جانب متقاضی: اگر شما اطلاعات نادرست بدهید یا مدارک جعلی تحویل دهید و پرونده رد شود، تکلیف پول چه می شود؟ معمولا در این حالت وجهی بازگردانده نمی شود و این نکته باید در قرارداد ذکر گردد.
• رد شدن پرونده از سوی دولت خارجی: گاهی اوقات همه چیز درست پیش می رود، اما افسر مهاجرت به دلایل خاص خود پرونده را رد می کند. در این حالت، چه درصدی از مبلغ قرارداد به شما بازمی گردد؟ این مهم ترین بخش سیاست بازپرداخت است که باید واضح باشد.

هرگز قراردادی را امضا نکنید که در آن بخش «عودت وجه» مبهم است یا به صورت کلی بیان شده.

بند ۳: هزینه های پنهان و غیرقابل استرداد

بسیاری از قراردادهای مهاجرتی فقط به حق الزحمه مؤسسه اشاره می کنند و شما را در مورد هزینه های جانبی بی اطلاع می گذارند. این هزینه ها که اغلب غیرقابل استرداد هستند، می توانند در مجموع رقم قابل توجهی را تشکیل دهند.

قرارداد شما باید یک لیست کامل و واضح از تمام هزینه هایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم پرداخت می کنید، داشته باشد. برخی از این هزینه ها عبارتند از:

• هزینه های دولتی: پول هایی که مستقیما به حساب دولت کشور مقصد واریز می شود، مثل هزینه بررسی پرونده یا انگشت نگاری. این مبالغ تقریبا همیشه غیر قابل بازگشت هستند.
• هزینه های ترجمه رسمی: هزینه ترجمه مدارک شما به زبان مورد نیاز.
• هزینه های ارزیابی مدارک تحصیلی: مبالغی که به سازمان های ارزیابی کننده پرداخت می شود.
• هزینه وکلای خارجی: اگر مؤسسه از وکلای همکار در کشور مقصد استفاده کند، هزینه آن ها باید شفاف سازی شود.

قرارداد باید به صراحت مشخص کند کدام هزینه ها غیر قابل استرداد هستند. در غیر این صورت، ممکن است پس از رد شدن پرونده متوجه شوید که بخش بزرگی از پولی که پرداخت کرده اید، تحت عنوان «هزینه های جانبی» از دست رفته است.

بند ۴: تعهد به “حفظ محرمانگی” و امنیت اطلاعات

شما در فرآیند مهاجرت، خصوصی ترین و حساس ترین اطلاعات زندگی خود را در اختیار یک مؤسسه قرار می دهید؛ از اطلاعات هویتی و خانوادگی گرفته تا اسناد مالی، گواهی های پزشکی و سوابق کاری. امنیت این اطلاعات به اندازه موفقیت پرونده شما اهمیت دارد. یک قرارداد حقوقی محکم، باید شامل بندی روشن در مورد «حفظ محرمانگی»  باشد.

این بند باید مشخص کند که:

• اطلاعات شما چگونه و کجا ذخیره می شود؟ (دیجیتالی یا فیزیکی)
• چه کسانی در آن مؤسسه به اطلاعات شما دسترسی دارند؟
• اطلاعات شما برای چه مدتی پس از پایان کار نگهداری می شود و پس از آن چگونه از بین می رود؟
• مؤسسه متعهد می شود که اطلاعات شما را تحت هیچ شرایطی در اختیار شخص ثالث قرار ندهد، مگر به حکم قانون.

ضعف در این بند می تواند به سوءاستفاده از اطلاعات شخصی و مالی شما منجر شود. اگر در مورد استحکام این بندها شک دارید، می توانید پیش از امضا، متن آن را جهت بررسی در اختیار یک وکیل آنلاین رایگان قرار دهید تا از جنبه های حقوقی آن مطمئن شوید.

بند ۵: مرجع حل اختلاف و قانون حاکم

این بند یکی از تخصصی ترین و در عین حال مهم ترین بخش های قرارداد است که اغلب متقاضیان به سادگی از آن عبور می کنند. فرض کنید بین شما و موسسه مهاجرتی اختلافی به وجود آمد. کجا باید برای احقاق حق خود شکایت کنید؟ پاسخ این سوال در بند «مرجع حل اختلاف» و «قانون حاکم» نهفته است.

اگر مؤسسه در ایران به ثبت رسیده باشد، معمولا دادگاه های ایران مرجع صالح برای رسیدگی به اختلافات هستند. اما مشکل زمانی سخت می شود که شما یک موسسه خارجی یا یک مؤسسه ایرانی طرف قرارداد هستید که دفتر مرکزی آن در خارج از کشور است. در این حالت، قرارداد ممکن است دادگاه های یک کشور دیگر (مثلاً کانادا، امارات یا ترکیه) را به عنوان مرجع حل اختلاف تعیین کند.

این به آن معناست که برای یک اختلاف چند هزار دلاری، شما باید یک وکیل در آن کشور استخدام کنید و طبق قوانین آنجا طرح دعوا نمایید که هزینه های بسیاری دارد. همیشه اصرار کنید که مرجع حل اختلاف، دادگاه های محل اقامت شما (ایران) و قانون حاکم بر قرارداد، قوانین ایران باشد. در غیر این صورت، در عمل از حق شکایت و پیگیری حقوقی خود محروم خواهید شد.

بند ۶: بند “شرایط فورس ماژور” (تغییرات قانونی)

دنیای مهاجرت به شدت تحت تاثیر تغییرات سیاسی و قانونی است. یک قانون جدید، یک دستور اجرایی، یک همه گیری جهانی (مانند دوران کرونا) یا تغییر دولت ها می تواند به طور ناگهانی تمام برنامه های مهاجرتی را متوقف کند. اینجاست که بند «فورس ماژور» یا «شرایط قهریه» اهمیت پیدا می کند.

این بند مشخص می کند که اگر یک اتفاق غیرمنتظره و خارج از کنترل طرفین (متقاضی و مؤسسه) رخ دهد و ادامه کار را غیر ممکن سازد، تکلیف قرارداد و پول پرداختی چه می شود. آیا قرارداد به طور کامل فسخ می شود؟ آیا موسسه بخشی از پول را برمی گرداند؟ یا تمام ضرر مالی متوجه شماست؟

یک قرارداد منصفانه باید راهکاری برای این شرایط داشته باشد. برای مثال، ممکن است توافق شود که در صورت وقوع فورس ماژور، قرارداد به حالت تعلیق درآید یا مؤسسه بخشی از حق الزحمه خود را که مربوط به کارهای انجام نشده است، به شما بازگرداند. در این شرایط، دسترسی سریع به مشاوره حقوقی اهمیت زیادی دارد. داشتن شماره وکیل تلفنی متخصص مهاجرت به شما کمک می کند تا سریعا از حقوق خود و تفاسیر قانونی جدید مطلع شوید.

نتیجه گیری: قبل از اقدام به مهاجرت، یک مشاور حقوقی استخدام کنید

همان طور که دیدید، یک قرارداد مهاجرتی پر از جزئیات حقوقی است که ندانستن آن ها می تواند به سادگی تمام سرمایه و رویای شما را نابود کند. بزرگ ترین اشتباهی که می توانید مرتکب شوید، امضای یک قرارداد چند ده یا چند صد میلیونی بدون مشورت یک وکیل مستقل است. هزینه کمی که برای بررسی قرارداد توسط یک حقوقدان متخصص در امور قراردادها و مسائل بین المللی می پردازید، در واقع یک سرمایه گذاری برای جلوگیری از ضررهای مالی سنگین در آینده است. یک وکیل متخصص می تواند نقاط ضعف قرارداد را شناسایی کرده، اصلاحات لازم را پیشنهاد دهد و از منافع مالی و حقوقی شما در این مسیر محافظت کند.