پروژه لاین، یکی از جاه‌طلبانه‌ترین برنامه‌های شهری جهان، زمانی وعده تغییر شکل زندگی شهری در قرن بیست‌ویکم را می‌داد. این شهر خطی که قرار بود در دل صحرا و با تکنولوژی‌های پیشرفته ساخته شود، نمادی از جاه‌طلبی عربستان سعودی و چشم‌انداز محمد بن سلمان بود. اما در مسیر تحقق این رؤیا، مشکلات فنی، مالی و زیست‌محیطی بر سر راه این ابرپروژه ظاهر شده‌اند و آینده آن در هاله‌ای از تردید قرار گرفته است.
پروژه لاین: شهری خطی در دل صحرا
لاین به عنوان بخشی از ابرپروژه نئوم، شهری با معماری شیشه‌ای و فولادی و طول ۱۷۰ کیلومتر را پیش‌بینی می‌کرد که ۹ میلیون نفر را در خود جای دهد. شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، این پروژه را به عنوان سمبل حرکت کشور به سمت اقتصاد دیجیتال و کاهش وابستگی به نفت معرفی کرده است.
یکی از ویژگی‌های جنجالی لاین، بخش «هیدن مارینا» بود؛ دروازه‌ای عظیم که کشتی‌های کروز جهان می‌توانستند در آن پهلو بگیرند و بر فراز آن ساختمانی ۳۰ طبقه آویزان شود. همچنین ایستگاه قطار پرسرعت و استادیوم فوتبال ۴۵ هزار نفری برای میزبانی از جام جهانی ۲۰۳۴ از دیگر اجزای این بخش پیش‌بینی شده بود.
با بررسی دقیق نقشه‌ها، معماران هشدار دادند که بسیاری از این ایده‌ها با قوانین فیزیک ناسازگارند و ممکن است باعث سقوط ساختمان شوند. با این حال، تیم مدیریتی پروژه به کار خود ادامه داد و حتی کوچک‌ترین مشکلات نیز با پیچیدگی‌های فنی و اقتصادی همراه شدند.
برخورد با واقعیت های مالی و فنی
با گذشت زمان، هزینه‌ها افزایش یافت و جدول زمانی عقب افتاد. سرمایه‌گذاری خارجی که قرار بود بخش بزرگی از بودجه را تأمین کند، به دست نیامد. تا کنون حداقل ۵۰ میلیارد دلار برای زیرساخت‌های اولیه پروژه هزینه شده است، اما بسیاری از فازهای اصلی لاین به دلیل محدودیت‌های مالی و مهندسی به تعویق افتاده‌اند.
کارمندان نئوم اذعان دارند که بخش‌هایی از پروژه از نظر فنی قابل ساخت است، اما هیچ سرمایه‌گذاری حاضر به تأمین هزینه‌های نجومی آن نیست. تنها پروژه‌های کوچکی مانند پیست اسکی صحرایی تروجنا با سرعت پیش می‌روند. تمرکز اکنون روی «مهندسی پیچیده و طراحی دقیق فاز اول» است، اما واقعیت این است که هدف اصلی پروژه به سختی قابل تحقق است.
طراحی و بلند پروازی های شاهزاده محمد
ایده شهر خطی ابتدا توسط شاهزاده محمد ارائه شد و شرکت معماری مورفسیس در لس‌آنجلس طرح اولیه را آماده کرد. در سال ۲۰۲۰، شاهزاده دستور تغییر عرض لاین به ۲۰۰ متر و ارتفاع ۵۰۰ متر را داد تا شهری یکپارچه و آینه‌ای شکل بگیرد. حتی پیشنهاد محدود کردن ارتفاع به ۱۰۰ متر نیز نادیده گرفته شد، زیرا وی خواستار بلندترین ساختمان‌های مسکونی قابل سکونت جهان بود.
به این ترتیب، هزاران معمار، مهندس و طراح مجبور شدند در بیابان مستقر شوند و فاز اول شامل ۲۰ ماژول شهری برای تکمیل تا سال ۲۰۳۰ برنامه‌ریزی شد. بودجه اولیه ۱.۶ تریلیون دلار برآورد شد، اما تخمین داخلی بعدی به ۴.۵ تریلیون دلار رسید. بسیاری از تصمیمات بر اساس رندرهای سه‌بعدی بود و طراحی دقیق برای امکان‌پذیری فنی انجام نگرفت.
چالش های زیست محیطی و منابع
ابعاد عظیم لاین فشار زیادی بر منابع مالی و طبیعی وارد کرد. هر ماژول ۸۰۰ متری به میلیون‌ها تن فولاد، بتن و شیشه نیاز دارد و مصرف مصالح هر ماژول معادل ظرفیت سالانه چند کشور است. علاوه بر این، دیوار عظیم لاین مسیر مهاجرت حیوانات و پرندگان را مختل می‌کند و کارشناسان محیط زیست آن را تهدیدی برای تنوع زیستی جهانی می‌دانند.
طرح‌های حفاظتی مانند نقطه‌گذاری شیشه‌ها برای جلوگیری از برخورد پرندگان نیز تنها بخشی از مشکلات را حل می‌کند و هنوز نگرانی‌های زیست‌محیطی جدی باقی است. ساخت فرودگاه بین‌المللی نئوم نیز متوقف شد و تونل‌ها و خطوط ریلی که برای اتصال بخش‌های شهر پیش‌بینی شده بودند، بلااستفاده مانده‌اند.
کاهش بلند پروازی ها و توقف پروژه
برای رعایت ضرب‌الاجل ۲۰۳۰، فونداسیون‌ها پیش از تکمیل طراحی آغاز شد و ستون‌های عظیم در بیابان حفر شدند. اما با افزایش هزینه‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری، تعداد ماژول‌های فاز اول از ۲۰ به ۳ کاهش یافت و پروژه به مرحله‌ای غیرقابل سرمایه‌گذاری رسید. اکنون تمرکز تنها روی چند ساختمان کوچک اطراف مارینا است و بخش‌هایی از ستون‌ها با شن پوشانده شده‌اند.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که حفاری و تونل‌زنی برای سیستم ریلی انجام شده، اما ساخت و ساز متوقف شده و هدف جدیدی برای فرودگاه تعیین نشده است. حتی برخی اهالی مناطق مجاور برای اعتراض به تخلیه دستگیر یا محکوم شده‌اند.
نتیجه گیری
لاین عربستان، شهری که قرار بود مرزهای معماری و مهندسی را جا‌به‌جا کند، اکنون با واقعیت‌های تلخ اقتصادی، فنی و زیست‌محیطی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این پروژه، اگرچه به عنوان یک آزمایش فکری و نشان‌دهنده بلندپروازی‌های مدرن شهری ارزشمند است، اما مثال روشنی از محدودیت‌های عملیاتی و بودجه‌ای در تحقق رؤیاهای عظیم محسوب می‌شود. تجربه لاین به جهانیان یادآوری می‌کند که بلندپروازی‌های شهری بدون توجه به واقعیت‌های زمین، منابع و اکوسیستم، در نهایت می‌توانند به سایه‌ای از رؤیاهای اولیه تبدیل شوند.
