جنوبگان برای دهه ها به عنوان نماد ثبات اقلیمی و سرزمینی دور از دسترس تغییرات انسانی شناخته می شد. اما داده های علمی جدید نشان می دهند که این تصور دیگر با واقعیت هم خوانی ندارد. آنچه امروز در جنوبگان رخ می دهد، تنها محدود به این قاره یخی نیست و می تواند آینده آب و هوا، سطح دریا ها و زیست انسان ها را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار دهد. سرعت و شدت این تحولات، نگرانی های جدی در میان جامعه علمی ایجاد کرده است.

تغییرات ناگهانی اقلیمی در جنوبگان چه معنایی دارد؟

دانشمندان از اصطلاح تغییر ناگهانی اقلیمی برای توصیف تحولاتی استفاده می کنند که بسیار سریع تر از پیش بینی های قبلی رخ می دهند. این نوع تغییرات برخلاف روند های تدریجی، می توانند در مدت زمانی کوتاه ساختار یک سامانه طبیعی را دگرگون کنند.

در جنوبگان، این تغییرات به شکلی زنجیره ای عمل می کنند. ذوب یخ، گرم شدن آب، تغییر جریان های اقیانوسی و تضعیف اکوسیستم ها همگی به هم وابسته هستند. نکته نگران کننده این است که بسیاری از این فرایند ها پس از عبور از یک آستانه مشخص، بازگشت پذیر نخواهند بود.

کاهش شدید یخ های دریایی جنوبگان

یخ های دریایی جنوبگان نقش حیاتی در تعادل اقلیمی زمین دارند. این یخ ها مانند یک آینه طبیعی عمل می کنند و بخش زیادی از انرژی خورشیدی را به فضا بازمی گردانند. کاهش آن ها نه تنها بر دمای منطقه، بلکه بر کل سامانه اقلیمی زمین تاثیر می گذارد.

از سال 2014 میلادی، میزان یخ های دریایی جنوبگان کاهش بی سابقه ای را تجربه کرده است. سرعت ذوب این یخ ها اکنون حدود دو برابر نرخ ثبت شده در شمالگان است. کاهش سطح یخ باعث جذب بیشتر گرما توسط آب های تیره اقیانوس می شود و همین موضوع چرخه گرم شدن را تشدید می کند. در نتیجه، زیستگاه گونه هایی مانند پنگوئن امپراتور که برای زاد و ولد به یخ وابسته هستند، به شدت در معرض خطر قرار گرفته است.

کند شدن جریان های حیاتی اقیانوسی

اقیانوس های اطراف جنوبگان یکی از موتور های اصلی تنظیم اقلیم زمین به شمار می روند. این جریان ها گرما، اکسیژن و مواد مغذی را در مقیاس جهانی جابجا می کنند و نقش مهمی در جذب دی اکسید کربن از جو دارند.

ذوب گسترده یخ ها باعث ورود حجم زیادی آب شیرین به اقیانوس شده و همین مسئله گردش آب های عمیق را کند کرده است. پژوهش های اخیر نشان می دهند که این فرایند ممکن است با سرعتی حتی بیشتر از تغییرات مشابه در اقیانوس اطلس شمالی رخ دهد. کاهش کارایی این جریان ها می تواند تعادل اکوسیستم های دریایی را بر هم بزند و الگو های آب و هوایی در مناطق دوردست را نیز تغییر دهد.

صفحه های یخی غول پیکر در مسیر فروپاشی

صفحه های یخی جنوبگان، به ویژه در بخش غربی این قاره، بزرگ ترین ذخایر آب شیرین منجمد جهان هستند. پایداری این صفحه ها برای کنترل سطح دریا ها اهمیت حیاتی دارد و هرگونه بی ثباتی در آن ها پیامد های جهانی خواهد داشت.

بر اساس داده های ماهواره ای، نرخ از دست رفتن یخ در جنوبگان غربی و بخش هایی از جنوبگان شرقی نسبت به دهه 1990 میلادی حدود شش برابر افزایش یافته است. تنها فروپاشی کامل صفحه یخی جنوبگان غربی می تواند سطح آب دریا ها را بیش از پنج متر بالا ببرد. این مسئله زندگی دست کم 750 میلیون نفر ساکن مناطق ساحلی را در معرض تهدید مستقیم قرار می دهد و یکی از بزرگ ترین منابع عدم قطعیت در پیش بینی های اقلیمی محسوب می شود.

تهدید تنوع زیستی و اکوسیستم های جنوبگان

اکوسیستم های جنوبگان به دلیل شرایط خاص محیطی، بسیار حساس و آسیب پذیر هستند. تغییرات دما، کاهش یخ و افزایش فعالیت های انسانی مانند گردشگری و صید صنعتی، فشار مضاعفی بر این سامانه های زیستی وارد کرده است.

گونه هایی مانند پنگوئن امپراتور، فک پلنگی و بسیاری از موجودات ریز دریایی برای بقا به تعادل یخ و آب وابسته اند. اگرچه معاهده جنوبگان چارچوبی مهم برای حفاظت از این قاره فراهم کرده است، اما به تنهایی کافی نیست. بقای این گونه ها مستقیما به کاهش جهانی انتشار گاز های گلخانه ای و پایبندی کشور ها به تعهدات اقلیمی وابسته است.

نتیجه گیری

آنچه امروز در جنوبگان در حال رخ دادن است، هشداری جدی برای کل جهان به شمار می رود. این قاره یخی دیگر منطقه ای ایستا و جدا از تحولات انسانی نیست، بلکه به یکی از کانون های اصلی تغییرات اقلیمی تبدیل شده است. سرعت بالای تحولات، احتمال عبور از نقاط غیرقابل بازگشت را افزایش داده و پیامد های آن می تواند برای نسل های آینده بسیار سنگین باشد.

جنوبگان به ما یادآوری می کند که بحران اقلیم، مسئله ای دور یا مربوط به آینده نیست. تصمیم هایی که امروز در زمینه کاهش انتشار گاز های گلخانه ای، حفاظت از اکوسیستم ها و مدیریت پایدار زمین گرفته می شوند، تعیین کننده سرنوشت سیاره در دهه های پیش رو خواهند بود.