تهران به عنوان پایتخت ایران، در کنار چهره مدرن خود، میزبان لایه های عمیقی از تاریخ و معماری ارزشمند است. خانه های تاریخی این شهر نه تنها یادگار دوره های مهمی مانند قاجار و پهلوی هستند، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی پایتخت را شکل می دهند. با این حال، روند تخریب بناهای ثبت شده ملی در سال های اخیر نگرانی های جدی در حوزه میراث فرهنگی ایجاد کرده است.

تخریب یک بنای ثبت ملی در قلب تهران

خانه امین لشگر یکی از بناهای ارزشمند دوره قاجار بود که در محله تاریخی عودلاجان قرار داشت. این محله از قدیمی ترین بافت های مسکونی تهران به شمار می رود و نقش مهمی در شکل گیری تاریخ شهری پایتخت داشته است.

با وجود ثبت رسمی خانه امین لشگر در فهرست آثار ملی ایران، بولدوزرهای شهرداری منطقه 12 تهران این بنا را به طور کامل تخریب کردند. این اقدام بار دیگر توجه افکار عمومی و فعالان میراث فرهنگی را به وضعیت نگران کننده حفاظت از آثار تاریخی در تهران جلب کرده است.

خانه امین لشگر؛ یادگاری از معماری قاجاری

خانه امین لشگر نمونه ای شاخص از معماری مسکونی دوره قاجار بود که با ویژگی هایی مانند حیاط مرکزی، تزئینات آجری و تناسبات سنتی شناخته می شد. چنین بناهایی علاوه بر ارزش معماری، حامل اطلاعات مهمی درباره سبک زندگی، روابط اجتماعی و فرهنگ شهری در بیش از یک قرن پیش هستند.

ثبت این خانه در فهرست آثار ملی به معنای برخورداری از حمایت قانونی و الزام دستگاه های اجرایی به حفاظت از آن بود. تخریب چنین اثری، در عمل به معنای از دست رفتن بخشی غیرقابل بازگشت از حافظه تاریخی تهران است.

اقدام غیر قانونی و نقض صریح قانون میراث فرهنگی

بر اساس گزارش کمیته پیگیری حفاظت از خانه های تاریخی تهران، تخریب خانه امین لشگر بدون دریافت هرگونه مجوز از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام شده است. این موضوع نشان می دهد که عملیات تخریب، نه یک حادثه ناخواسته، بلکه اقدامی غیرقانونی بوده است.

طبق قانون حفاظت از آثار ملی، هرگونه دخل و تصرف، تخریب یا تغییر در بناهای ثبت شده ملی تنها با مجوز رسمی وزارت میراث فرهنگی امکان پذیر است. نادیده گرفتن این الزام قانونی، مسئولیت مستقیم حقوقی و مدیریتی را متوجه نهاد اجرا کننده، یعنی مدیریت شهری می کند.

نقش شهرداری و مسئولیت مدیریت شهری

شهرداری ها به عنوان متولیان مدیریت شهری، وظیفه دارند توسعه شهری را در هماهنگی با حفظ میراث فرهنگی پیش ببرند. تخریب خانه امین لشگر نشان می دهد که در برخی موارد، توسعه فیزیکی و پروژه های شهری بدون توجه کافی به قوانین میراثی اجرا می شوند.

کارشناسان معتقدند که نبود نظارت موثر، ضعف هماهنگی میان شهرداری و وزارت میراث فرهنگی و نگاه صرفا عمرانی به بافت های تاریخی، از عوامل اصلی تکرار چنین تخریب هایی در تهران است.

زنگ خطر برای میراث تاریخی پایتخت

تخریب این خانه تنها از بین رفتن یک ساختمان نیست، بلکه نشانه ای هشدار دهنده برای آینده میراث فرهنگی تهران است. بافت های تاریخی مانند عودلاجان، سنگلج و بازار تهران در برابر فشارهای اقتصادی، ساخت و سازهای بی ضابطه و تصمیم های شتاب زده بسیار آسیب پذیر هستند.

ادامه این روند می تواند در نهایت منجر به محو کامل نشانه های تاریخی پایتخت و تبدیل شهر به فضایی بی هویت و یکنواخت شود؛ اتفاقی که جبران آن عملا غیرممکن خواهد بود.

نتیجه گیری

تخریب خانه ثبت ملی امین لشگر توسط شهرداری تهران، نمونه ای آشکار از تعارض میان توسعه شهری و حفاظت از میراث فرهنگی است. این رخداد بار دیگر ضرورت پایبندی کامل به قوانین میراثی، شفافیت در تصمیم گیری های شهری و پاسخ گویی مسئولان را یادآور می شود. اگر حفاظت از بناهای تاریخی به یک اولویت واقعی تبدیل نشود، تهران به تدریج بخش مهمی از هویت تاریخی خود را از دست خواهد داد؛ هویتی که بازسازی آن با هیچ پروژه عمرانی ممکن نیست.