تاریخچه و تجربه ساماندهی مراکز اقامتی غیررسمی و ویلاهای کرایه‌ای مسافران در استان مازندران به بیش از یک دهه باز می‌گردد. در طول این سال‌ها، مسائلی همچون کندی در اجرای طرح‌های مرتبط با این مراکز، باعث شده است که روند اجرایی آنها در چرخه‌ای از ابهام و تردید قرار گیرد. اما در حال حاضر، با نزدیک شدن به سال نو و تعطیلات نوروزی سال ۱۴۰۳، مسئولان برای اجرای این طرح‌ها کوشش فراوانی مبذول کرده‌اند.
استان مازندران به عنوان یک مقصد گردشگری پرطرفدار است و در شرایط معمول، هر سال بیش از ۹۰ میلیون گردشگر را دریافت می‌کند. بر اساس آمارها، بیش از ۹۰ درصد این مسافران در مراکز اقامتی رسمی اقامت نمی‌کنند و به جای آن، به مراکز اقامتی غیررسمی مراجعه می‌کنند، که معمولاً ویلاها و خانه‌های کرایه‌ای در استان هستند.
محدودیت‌های موجود در مراکز اقامتی رسمی، کیفیت ناپذیرای خدمات و نگرش سنتی مدیران این حوزه، موجب می‌شود که گردشگران بیشتر به سمت اقامت در مراکز غیررسمی جذب شوند.
با این حال، اگر این مسئله را از زاویه دیگری و با دید منصفانه مورد بررسی قرار دهیم، متوجه خواهیم شد که ویلاها و آپارتمان‌های اجاره‌ای در طی دهه‌های اخیر توانسته‌اند نیازهای اقامتی رسمی را به خوبی پوشش دهند. به عقیده کارشناسان گردشگری، این نوع اقامتی ارزان قیمت با دسترسی آسان در کشورهای توسعه یافته نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی از جذاب‌ترین روش‌های اقامتی گردشگران به شمار می‌رود.
اما تفاوت اصلی میان این مراکز اقامتی در مازندران و مشابهات خارجی آنها، وجود نظارت ناکافی از نظر بهداشت، امنیت و سایر جنبه‌هاست. بر خلاف مراکز مشابه در کشورهای دیگر، این مراکز در استان مازندران بدون هیچ گونه نظارتی از نظر بهداشتی، امنیتی و فرهنگی فعالیت می‌کنند.
در حال حاضر و پس از قدم نخست، استان مازندران برای رفع مشکلات گردشگری، به توجه به اقامتگاه‌های غیررسمی، اقدامات جدی‌تری را در آستانه تعطیلات نوروز ۱۴۰۳ انجام داده است.
با توجه به گزارشات پیشین اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پیش‌بینی می‌شد که بیش از ۱۱ هزار واحد اقامتی غیررسمی در بخش گردشگری استان فعال باشند. با توجه به اینکه این مراکز اقامتی به شکل رسمی ساماندهی نشده‌اند، اطلاعات دقیق و به‌روزی از آنها در دسترس نیست، که این موضوع را مدیرکل این نهاد مسئول تأکید کرده است.
تعریف گردشگری از مراکز اقامتی به دو نوع رسمی و غیررسمی تقسیم می‌شود. مراکز اقامتی رسمی شامل هتل‌ها، متل‌ها، هتل‌های آپارتمان، مسافرخانه‌ها و بوم‌گردی است، که ظرفیت بیش از یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر را در استان دارند.
مراکز اقامتی غیررسمی شامل ویلاها، خانه‌ها، زائرسراها، پلاژ‌های شخصی ساحلی و کمپینگ‌ها هستند. با این حال، آمار دقیقی از تعداد این مراکز در استان مازندران موجود نیست، اما مدیر کل این نهاد مسئول بر این امر تأکید کرده است که تعداد این مراکز چندین برابر ظرفیت مراکز رسمی است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران اعلام کرده است که به شدت به اجرای طرح ساماندهی مراکز اقامتی غیررسمی در استان پرداخته است و این اقدامات در آستانه تعطیلات نوروز ۱۴۰۳ به مرحله‌ی جدی‌تری رسیده است.
مراکز اقامتی غیررسمی شامل ویلاها، خانه‌ها، زائرسراها، پلاژ‌های ساحلی و کمپینگ‌ها مالکیت شخصی دارند و در حال حاضر هیچ گونه کنترل یا نظارتی بر فعالیت آنها وجود ندارد. وی ادامه داد: صاحبان این اقامتگاه‌ها را به منظور ثبت اطلاعات و درخواست مجوز، به سامانه‌های مربوطه متصل شوند و پس از بررسی‌های فنی و مکانی، مجوز به آنها اعطا خواهد شد.
